حقیر در کلام نبوی
خداوند میان
مسلمانان اخوت برقرار کرده و برای استقرار و دوام آن به اموری فرمان داده و از آنچه که این رابطه را تباه مینماید، نهی کرده است؛ از جمله چیزهایی که این پیوند را سست و گسسته میسازد،
تحقیر و خوار شمردن دیگران است.
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) کسی را تحقیر نمیکردند و مسلمانان را نیز از تحقیر مردم برحذر میداشتند.
در
سیره رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) تعامل و برخورد با مردم بر مبنای
عزت و
کرامت صورت میگرفت و کرامتمداریشان در زندگی تا بدان پایه بود که آن حضرت (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) از هر صورت و سیرتی که نمادی از زیر پا گذاشتن کرامت و
حرمت مردمان و تحقیر شخصیت ارجمند انسانها در آن وجود داشت،
برائت میجست و آن را رسماً زیر پا میگذاشت. نقل شده ایشان در طول ایام حیاتشان اجازه دستبوسی و پابوسی به کسی ندادند.
هیچگاه مردم را هر چند بیبضاعت و تنگدست، با دیده
حقارت ننگریست؛ دعوت بندگان را میپذیرفت.
دعوتی که غذای سفرهاش گاه به نانی جوین و دنبهای بوناک شده خلاصه شده بود؛
اما هرگز کسی را بخاطر آنچه که از او دعوت به عمل آورده بود،
تحقیر نکرد؛
برای
احترام به اصحاب، آنان را به
کنیه صدا میزد و آنان را به نامی میخواند که بیشتر دوست میداشتند.
ایشان (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) اسامی و کنیههای حقارتآور و نامناسب مسلمانان را تغییر میدادند (در منابع تاریخی و رجالی از افراد بسیاری نام برده شده که رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) اسامی نامناسبشان را به اسامی زیبا تغییر دادند.
از باب نمونه حضرت (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نام بره بنت حارث را به جویریه و اسامی عبدالعزی بن صفوان و عبدنهم بن صفوان را به ترتیب به عبدالله و عبدالرحمن و عبدالعزی بن عبدالله را به عبدالرحمن و....تغییر نام دادند.)
و برای کسانی که کنیه نداشتند، کنیه قرار میدادند؛ مردم نیز به همان کنیه صدایشان میزدند.
حضرت (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) برای
زنان و
کودکان نیز کنیه قرار میدادند.
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در طول ایام حیاتشان هرگز مسلمانی را
نفرین نکرد
و به کسی
ناسزا نگفت و
دشنام نداد
و خدمتکار یا همسری را نزد.
در محضر رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) کسی حقیر شمرده نمیشد و در مجلسش آبروی کسی ریخته نمیشد
و مسکینی به خاطر تهیدستی و یا بیماریاش کوچک شمرده نمیشد؛
هر آنچه را که
خدا حقیر میدانست، او نیز حقیر میشمرد.
میفرمود: «هر کس
مرد یا
زن مؤمنی را به سبب تهیدستی یا کمبضاعتی خوار و حقیر شمارد خداوند متعال در
روز قیامت او را انگشتنمای مردم ساخته، رسوایش میکند.»
ایشان (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) مسلمانان را نیز از تحقیر مردم برحذر داشته میفرمود: «مبادا فردی از مسلمانان را کوچک بشمارید و تحقیر کنید، چرا که کوچک آنان نیز نزد خداوند بزرگ است.»
همچنین میفرمود: «برای مرد همین شر بس که برادر
مسلمان خویش را تحقیر کند.»
ایشان بزرگترین گردنفرازی و
تکبر را خوار شمردن مخلوق میدانستند و میفرمودند: «ان اعظم الکبر غمص الخلق و سفه الخلق.»
از زشتترین اوصاف و حالاتی که نفس آدمی، میتواند بدان مبتلا گردد خصلت زشت سرزنش و نکوهش دیگران به سبب گرفتاری و
مصیبت وارده به آنان است. در سیره رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) سرزنش و نکوهش مذمومی از سوی ایشان گزارش نشده است؛ نقل شده ایشان نسبت به مردم از سه چیز به شدت پرهیز داشتند: «کسی را نکوهش و سرزنش نمیفرمود و لغزشهای کسی را جستجو نمینمود و عیب کسی را پی نمیگرفت.»
هیچگاه کسی را در حضور آن حضرت (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) سرزنش نکردند جز آنکه میفرمود: «رهایش کنید و به او کاری نداشته باشید»
انس بن مالک نقل میکند:
«ده سال خدمتگزاری رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) را کردم، در این مدت هرگز دشنامم نداد تنبیهام نکرد، سرزنشم ننمود و برایم چهره درهم نکشید و در کاری که مرا فرمان داده بود و من کوتاهی کرده بودم، مؤاخذهام نکرد؛ زمانی که یکی از اهل خانه وی، مرا به سبب کاری مورد مؤاخذه قرار میداد آن حضرت (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میفرمود: رهایش کن که اگر شدنی بود، انجام گرفته بود.»
ایشان مسلمانان را نیز از سرزنش و
ملامت دیگران برحذر داشته فرمودند: «هر کس
مؤمنی را به چیزی (به خاطر گناهی) ملامت کند نمیرد تا آنکه خودش مرتکب آن کار شود.»